استاندارد ایزو 20280 برای خاک-شناسان و آزمایشگاه‌های پایش فلزات سنگین، ISO 20280:2007 سند مرجع اندازه‌گیری هم‌زمان آرسنیک (As)، آنتیموان (Sb) و سلنیوم (Se) در عصارهٔ «تجزیه در تیزاب شاهی» (aqua regia) است که با طیف‌سنجی جذب اتمی الکتروترمال (ETAAS) یا هیدرید-ژنز (HG-AAS) خوانده می‌شود. این استاندارد تحت کمیته ISO/TC 190 «کیفیت خاک» منتشر شده و محدودهٔ کارآمدی آن تقریباً 0.05 – 100 mg kg⁻¹ عنصر در خاک خشک است. در جدول زیر ساختار و نکات کلیدی روش آمده است.
دامنه و جایگاه استاندارد ایزو 20280
ISO 20280 بخشی از خانوادهٔ روش‌های شیمیایی خاک (ICS 13.080.10) است و پس از ISO 11466 (استخراج تیزاب شاهی) اجرا می‌شود. برخلاف استاندارد خواهرِ ISO 20279 (تالیوم) که عنصر منفرد را می‌سنجد، این سند سه ریزمغذی/آلودگی مهم را در یک عصاره بررسی می‌کند.
محدودهٔ کمی
- آرسنیک، آنتیموان، سلنیوم: 0.05 تا 100 mg kg⁻¹ به‌کمک ETAAS/HG-AAS در مد دوتری‌لامپ یا زمینة ژئومتریک؛ حد تشخیص معمولاً ≈ 0.02 mg kg⁻¹ است.
اصل آزمون و مراحل مهم
| مرحله | شرح کوتاه | استادارد/بند |
|---|---|---|
| استخراج | هضم 1 g خاک ≤2 mm با 7 ml HNO₃ غلیظ + 3 ml H₂O₂ 30 % در سیستم ریفلاکس شیشه‌ای تا شفاف‌شدن محلول | iso.org |
| تفکیک فاز | صاف‌کردن، شستشو و رقیق‌سازی تا 50 ml با آب دیونیزه | cdn.standards.iteh.ai |
| اندازه‌گیری | تزریق 20 µl عصاره؛ برنامهٔ کوره گرافیتی چهار مرحله‌ای یا تولید هیدرید برای Se , Sb | iso.org |
| کالیبراسیون | استاندارد سری 0–100 µg l⁻¹ در زمینهٔ ماتریسی مشابه؛ استفاده از اتالون‌های دارای گواهی | csagroup.org |
| کنترل کیفیت | نمونهٔ مرجع خاک داشتنِ گواهی (CRM) و نمونهٔ خالی تیزاب شاهی در هر دسته | img.antpedia.com |
بودجهٔ عدم‌قطعیت
عوامل اصلیِ خطا شامل تصحیح پس‌زمینه طیفی، یادگیری استانداردهای چندنقطه‌ای و هضم ناکامل اکسیدهای مقاوم است؛ در ارزیابی بین‌آزمایشگاهی DIN، واریانس بین لابراتوارها ~15 % و تکرارپذیری داخلی ~10 % بود.
الزامات ایمنی و دفع پسماند
کار با اسید نیتریک غلیظ، پراکسید هیدروژن و محلول‌های آرسنیک نیازمند هود شیمیایی، دستکش NBR و رعایت دستورالعمل‌های دفع فلزات سنگین است؛ حلال‌های مصرفی باید در ظروف شناسنامه‌دار به واحد دفع ویژه تحویل شوند.
وضعیت انتشار و نسخ ملی
| عنوان | سال | وضعیت | رده | منبع |
|---|---|---|---|---|
| ISO 20280:2007 | 2007 | فعال (مرحله 90.93) | جهانی | iso.org |
| DIN ISO 20280:2010 | 2010 | Withdrawn 2022 | آلمان | webstore.ansi.org |
| GSO ISO 20280:2014 | 2014 | فعال | شورای همکاری خلیج فارس | iso.org |
| EVS ISO 20280:2007 | 2007 | فعال | استونی | evs.ee |
ارتباط با سایر استانداردهای خاک
- ISO 11466: روش تهیهٔ عصاره تیزاب شاهی؛ پیشنیاز اجباری استخراج در ISO 20280 است.
- ISO 19730 و ISO 17586: روش‌های جایگزین عصاره‌گیری برای عناصر کمیاب (EDTA یا ممزوج)، که در صورت نیاز به مقایسه فراوری باید ذکر شوند.
نکات اجرایی برای آزمایشگاه‌ها
- تصحیح ماتریسی: برای خاک‌های آلی یا رُسی، استفاده از شیوهٔ هیدرید-ژنز برای Se و Sb معمولاً حساسیت بالاتری نسبت به ETAAS می‌دهد.
- پایش سفید (blank): به‌دلیل پایین بودن مقادیر پس‌زمینه، هر 10 نمونه یک نمونهٔ خالی اجرا کنید تا آلودگی کوره یا ظروف مشخص شود.
- همزمانی با سایر فلزات: چون عصاره تیزاب شاهی برای بسیاری عناصر کاربرد دارد، می‌توان جدول گزارش را با داده‌های Cd، Pb، Tl و … (طبق ISO 13536 و ISO 20279) تکمیل کرد و در وقت هضم صرفه‌جویی نمود.
جمع‌بندی استاندارد ایزو 20280
استاندارد ایزو 20280 یا ISO 20280:2007 یک پروتکل فشرده، تکرارپذیر و ردیابی‌پذیر برای تعیین سه شبه-فلز مهم در عصاره تیزاب شاهی خاک فراهم می‌کند. تطبیق روش با هومکاهای داخلی (ETAAS یا HG-AAS)، اجرای کالیبراسیون ماتریسی و رعایت کامل نکات ایمنی، داده‌های شما را قابل مقایسه با پایگاه‌های جهانی پایش آلودگی خاک و الزامات زیست‌محیطی خواهد کرد.
مطالعه پیشنهادی: ناندو چیست؟ Notified Bodies و نقش آن‌ها در ارزیابی محصولات
مطالعه پیشنهادی: ثبت نام در وندور لیست شرکت نفت (AVL)
مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 21179 چیست؟ تسمه‌های نقاله سبک
مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 20203 چیست؟ مواد کربن‌دار مورد استفاده در تولید آلومینیوم
مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 20279: گام‌های استخراج تالیوم
