استاندارد ایزو 20279 یا ISO 20279:2005 («Soil quality — Extraction of thallium and determination by electro-thermal atomic absorption spectrometry») یک استاندارد آزمایشگاهی است که گام‌های استخراج تالیوم (Tl) از خاک با مخلوط اسید نیتریک + پراکسید هیدروژن و سپس تعیین کمّی آن با طیف-سنجی جذب اتمی الکتروترمال (ETAAS) را تشریح می‌کند. این سند زیر نظر کمیته ISO/TC 190 «کیفیت خاک» تدوین و در سال ۲۰۰۵ منتشر شده است؛ نسخه‌های ملی/منطقه‌ای آن، مانند DIN ISO 20279:2006 و GSO ISO 20279:2014، نیز همان متن را به کار می‌گیرند.
دامنه و هدف استاندارد ایزو 20279
استاندارد ایزو 20279 برای محدوده‌ی تقریباً ۰٫۰۵ تا ۱۰۰ میلی‌گرم تالیوم در هر کیلوگرم خاک خشک توصیه می‌شود و هنگام ارزیابی آلودگی فلزات سنگین در پروژه‌های زیست‌محیطی، کشاورزی و پایش معادن به کار می‌رود.
اصل روش
- استخراج – ۱ گرم خاک غربال‌شده (≤۲ میلی‌متر) با مخلوط HNO₃-H₂O₂ تحت گرمایش برگشتی (ریفلاکس) هضم می‌شود تا Tl به محلول منتقل شود؛ مخلوط منتخب از تبخیر و اتلاف عنصر در حضور کلریدها جلوگیری می‌کند.
- تفکیک فاز – محلول صاف شده و حجم آن با آب دیونیزه به ۵۰ میلی‌لیتر رسانده می‌شود.
- اندازه‌گیری – ۲۰ میکرولیتر از عصاره داخل کوره گرافیتی طیف-سنج ETAAS تزریق شده و جذب در طول موج ۲۷۶٫۸ نانومتر خوانده می‌شود؛ تصحیح زمينه با لامپ دوتری انجام می‌شود.
تجهیزات کلیدی
- کوره گرافیتی با کنترل دمای مرحله‌ای و ظرفیت ≥۲۵ میکرولیتر.
- هاضم شیشه‌ای مقاوم به دما و بخار اسید.
- معرف‌ها: HNO₃ (ρ ≈ ۱٫۴ g ml⁻¹)، H₂O₂ (30 %) و محلول استاندارد Tl (۱۰۰۰ mg l⁻¹).
حدود کیفیت و دقت
- حد تشخیص معمولاً ≈ ۰٫۰۲ mg kg⁻¹ بسته به سفید (blank) آزمایشگاه است.
- تکرارپذیری داخل آزمایشگاه برای نمونه‌های ۱ mg kg⁻¹ حدود ۱۰ % است؛ تکرارپذیری بین آزمایشگاهی در ارزیابی‌های DIN به ~۱۵ % گزارش شده است.
ایمنی و ملاحظات زیست‌محیطی
تالیوم بسیار سمی است؛ زباله‌های استخراج باید در ظروف مشخص جمع‌آوری و به واحد دفع پسماند شیمیایی تحویل شود. کاربر باید از هود شیمیایی، عینک و دستکش NBR استفاده کند.
وضعیت انتشار و پذیرش ملی
| نسخه | مرجع محلی | وضعیت | سال کنارگذاری |
|---|---|---|---|
| ISO 20279:2005 | متن جهانی | فعال (تا ژوئن ۲۰۲۵)iso.org | — |
| DIN ISO 20279:2006 | آلمان | Withdrawn | ۲۰۲۲ |
| GSO ISO 20279:2014 | کشورهای خلیج فارس | فعال | — |
ارتباط با استانداردهای مکمل
- ISO 11074: اصطلاحات و اصول نمونه‌برداری خاک؛ برای طراحی برنامه نمونه‌برداری پیش از اجرای ISO 20279 توصیه می‌شود.
- ISO 13536: تعیین کادمیم و فلزات سنگین دیگر با ETAAS؛ روش تالیوم با این سند هم‌خوان بوده و اغلب به‌طور موازی اجرا می‌شود.
جمع‌بندی استاندارد ایزو 20279
استاندارد ایزو 20279 راهنمایی دقیق برای هضم اسیدی و اندازه‌گیری تالیوم خاک است و دقت بالای ETAAS را با کاهش تلفات عنصر به دلیل تبخیر کلریدی ترکیب می‌کند. به کارگیری این روش باعث می‌شود داده‌های پایش خاک در پروژه‌های آلودگی فلزات سنگین در سراسر دنیا قابل مقایسه و ردیابی باشد.
مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 20242-1 چیست؟ یکپارچه‌سازی اتوماسیون صنعتی
