استاندارد ایزو 20200 (ISO 20200) با عنوان کامل «پلاستیک‌ها — تعیین درجه تجزیه مواد پلاستیکی تحت شرایط کمپوست‌سازی در مقیاس آزمایشگاهی» توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) تدوین شده و هدف آن ارزیابی میزان تجزیه فیزیکی مواد پلاستیکی در محیط کمپوست‌سازی کنترل‌شده در آزمایشگاه است.
هدف و کاربرد ایزو 20200
این استاندارد روشی را برای اندازه‌گیری میزان تجزیه فیزیکی (Disintegration) مواد پلاستیکی ارائه می‌دهد، اما به تنهایی برای تأیید قابلیت کمپوست‌پذیری (Compostability) کافی نیست. برای ادعای کمپوست‌پذیری، انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند تعیین زیست‌تخریب‌پذیری (Biodegradability) ضروری است.
روش آزمایش
در این روش، نمونه‌های پلاستیکی با یک ترکیب مصنوعی از پسماندهای جامد (شامل خاک‌اره، خوراک خرگوش، کمپوست رسیده، نشاسته ذرت، ساکارز، روغن ذرت و اوره) مخلوط می‌شوند. این مخلوط در دمای ۵۸ درجه سانتی‌گراد به مدت ۴۵ تا ۹۰ روز نگهداری می‌شود. پس از پایان دوره، مخلوط از الک ۲ میلی‌متری عبور داده می‌شود تا بقایای تجزیه‌نشده جدا شده و میزان تجزیه محاسبه گردد.
نسخه‌های استاندارد
نسخه سوم این استاندارد با شماره ISO 20200:2023 در آگوست ۲۰۲۳ منتشر شده و جایگزین نسخه قبلی (ISO 20200:2015) شده است. در نسخه جدید، تغییراتی مانند به‌روزرسانی تعاریف، افزودن حالت جدید انکوباسیون دو مرحله‌ای و اصلاح ابعاد نمونه‌ها اعمال شده است.
اهمیت استاندارد
این استاندارد ابزار مفیدی برای تولیدکنندگان و آزمایشگاه‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند عملکرد مواد پلاستیکی زیست‌تخریب‌پذیر را در شرایط کمپوست‌سازی صنعتی ارزیابی کنند. با این حال، برای تأیید نهایی کمپوست‌پذیری، باید از استانداردهای مکمل مانند ISO 17088 استفاده شود.
استاندارد ایزو ۲۰۲۰۰:۲۰۲۳ (ISO 20200:2023) با عنوان «پلاستیک‌ها — تعیین درجه تجزیه مواد پلاستیکی تحت شرایط کمپوست‌سازی در مقیاس آزمایشگاهی» شامل بخش‌ها و بندهای اصلی زیر است:
فهرست بندهای اصلی استاندارد ISO 20200:2023
- دامنه کاربرد (Scope)
تعیین روش اندازه‌گیری درجه تجزیه مواد پلاستیکی در شرایط کمپوست‌سازی آزمایشگاهی. - مراجع الزامی (Normative References)
فهرست استانداردهای مرجع مورد نیاز برای اجرای صحیح این استاندارد. - اصطلاحات و تعاریف (Terms and Definitions)
تعریف مفاهیم کلیدی مانند کمپوست، تجزیه‌پذیری، تجزیه، جرم خشک و غیره. - اصل روش (Principle)
توضیح مبنای علمی و فنی روش آزمایش برای تعیین درجه تجزیه. - پسماند جامد مصنوعی (Synthetic Solid Waste)
شرح ترکیب و آماده‌سازی پسماند مصنوعی مورد استفاده در آزمایش. - راکتور کمپوست‌سازی (Composting Reactor)
توضیح در مورد تجهیزات و شرایط مورد نیاز برای انجام آزمایش کمپوست‌سازی. - روش اجرا (Procedure)
شامل مراحل مختلف آزمایش:- آماده‌سازی نمونه‌های آزمایش (Test Material Preparation)
- شروع آزمایش (Start-up of the Test)
- دوره انکوباسیون (Incubation)
در نسخه ۲۰۲۳، دو نوع انکوباسیون معرفی شده است:- نوع ۱: نگهداری در دمای ثابت ۵۸ درجه سانتی‌گراد به مدت ۸۴ روز.
- نوع ۲: ۵۶ روز در دمای ۵۸ درجه سانتی‌گراد و سپس ۲۸ روز در دمای ۴۵ درجه سانتی‌گراد.
- پایش فرآیند کمپوست‌سازی (Monitoring the Composting Process)
نظارت بر پارامترهای مهم مانند دما، رطوبت و تهویه در طول آزمایش. - پارامترهای تشخیصی (Diagnostic Parameters)
ارزیابی ویژگی‌هایی مانند بوی تولید شده، ظاهر بصری، تجزیه شیمیایی، تعیین جرم خشک و مواد فرار. - پایان آزمایش و اندازه‌گیری درجه تجزیه (Termination of the Test and Measurement of the Degree of Disintegration)
تعیین میزان تجزیه نمونه‌ها پس از پایان دوره آزمایش. - محاسبه درجه تجزیه (Calculation of Degree of Disintegration)
فرمول‌ها و روش‌های محاسبه درصد تجزیه نمونه‌ها. - بیان نتایج (Expression of Results)
نحوه گزارش‌دهی نتایج به‌دست‌آمده از آزمایش. - اعتبارسنجی آزمایش (Validity of the Test)
بررسی صحت و قابلیت اطمینان نتایج حاصل از آزمایش. - گزارش آزمایش (Test Report)
الزامات مربوط به تهیه و ارائه گزارش نهایی آزمایش.
چگونگی انطباق با استاندارد ایزو 20200
برای انطباق با استاندارد ایزو ۲۰۲۰۰:۲۰۲۳ (ISO 20200:2023)، که به تعیین درجه تجزیه مواد پلاستیکی تحت شرایط کمپوست‌سازی در مقیاس آزمایشگاهی می‌پردازد، لازم است مراحل زیر را به‌صورت دقیق و منظم اجرا کنید:
✅ مراحل انطباق با استاندارد ISO 20200:2023
- مطالعه دقیق استاندارد
- متن کامل استاندارد را از وب‌سایت رسمی ISO تهیه و به‌دقت مطالعه کنید تا با الزامات، تعاریف، روش‌ها و معیارهای ارزیابی آشنا شوید.
- آماده‌سازی نمونه‌ها
- نمونه‌های پلاستیکی مورد نظر را با مشخصات تعیین‌شده (مانند ابعاد، وزن و نوع ماده) آماده کنید.
- اطمینان حاصل کنید که نمونه‌ها با ترکیب پسماند جامد مصنوعی مشخص‌شده در استاندارد مخلوط می‌شوند.
- راه‌اندازی راکتور کمپوست‌سازی
- راکتور آزمایشگاهی را با شرایط کنترل‌شده (مانند دما، رطوبت و تهویه) راه‌اندازی کنید.
- دو حالت انکوباسیون در استاندارد تعریف شده است:
- نوع ۱: نگهداری در دمای ۵۸ درجه سانتی‌گراد به مدت ۸۴ روز.
- نوع ۲: ۵۶ روز در دمای ۵۸ درجه سانتی‌گراد و سپس ۲۸ روز در دمای ۴۵ درجه سانتی‌گراد.
- پایش فرآیند کمپوست‌سازی
- در طول دوره آزمایش، پارامترهای مهم مانند دما، رطوبت و تهویه را به‌صورت منظم پایش و ثبت کنید.
- ارزیابی تجزیه نمونه‌ها
- پس از پایان دوره انکوباسیون، مخلوط را از الک ۲ میلی‌متری عبور دهید تا بقایای تجزیه‌نشده جدا شود.
- درصد تجزیه را بر اساس جرم باقی‌مانده محاسبه کنید.
- تهیه گزارش آزمایش
- گزارش نهایی باید شامل اطلاعات کامل درباره روش اجرا، نتایج به‌دست‌آمده، محاسبات انجام‌شده و هرگونه مشاهده خاص باشد.
- اطمینان حاصل کنید که گزارش با الزامات بخش “گزارش آزمایش” استاندارد مطابقت دارد.
⚠️ نکات مهم
- این استاندارد تنها به ارزیابی درجه تجزیه فیزیکی مواد پلاستیکی می‌پردازد و برای تأیید قابلیت کمپوست‌پذیری کامل، انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند زیست‌تخریب‌پذیری ضروری است.
- برای تأیید نهایی کمپوست‌پذیری، ممکن است نیاز به استفاده از استانداردهای مکمل مانند ISO 17088 باشد.
- در صورت نیاز به مشاوره یا انجام آزمایش‌ها، می‌توانید با آزمایشگاه‌های معتبر یا مشاوران متخصص در زمینه پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر همکاری کنید.
مطالعه پیشنهادی: ناندو چیست؟ Notified Bodies و نقش آن‌ها در ارزیابی محصولات
